Osadnictwo na wzgórzu zamkowym w Oświęcimiu istniało już w XI wieku, jednak w dokumentach nazwa miasta pojawia się dopiero pod koniec XII wieku, kiedy istniała tu już rozległa kasztelania. Około roku 1272 Oświęcim otrzymał prawa miejskie – potwierdzone przez Mieszka I księcia cieszyńskiego 3 września 1291 roku. Na pamiątkę tego wydarzenia współcześnie co roku we wrześniu odbywa się w Oświęcimiu hucznie celebrowane Święto Miasta.
Od końca XIII wieku Oświęcim był ważnym punktem na szlaku solnym – miał przywilej składowania i handlu solą wielicką najlepszej jakości, miał nawet swoje miary soli – tzw. „bałwany oświęcimskie”. Posiadał również przywilej sądowniczy, prawo do składowania i handlu ołowiem, prawo poboru opłat od dwóch mostów na Wiśle oraz utrzymywania komór celnych. Oświęcim znany był również z handlu rybami, które dostarczano stąd nawet na królewski dwór w Krakowie.
W 1457 roku księstwo oświęcimskie zostało włączone do Korony Polskiej. Kiedy pół wieku później wielki pożar zniszczył znaczną część miasta i zamek, król Aleksander Jagiellończyk zwolnił miasto od podatków na 15 lat i nakazał odbudowę całego zamku i fortyfikacji z systemem baszt, a także naprawę murów miejskich. Prace przy odbudowie Oświęcimia trwały do 1534 roku. Najstarsza część zamku i fragment muru obronnego z basteją przy wschodniej ścianie wieży obronnej pochodzą z tego właśnie okresu. XVI wiek był bardzo pomyślny dla Oświęcimia. W obrębie murów miejskich znajdował się kościół parafialny z cmentarzem, rynek, ratusz i kościół dominikański. Poza ich obrębem, w rejonie dzisiejszej ul. Mikołajskiej, stał szpital – przytułek dla ubogich z drewnianym kościołem
św. Mikołaja i cmentarzem.
Okres pomyślności i dobrobytu mieszkańców zakończyło zdobycie miasta przez Szwedów w 1655 roku. Z pięciuset domów pozostało dwadzieścia, z dwustu rzemieślników – zaledwie sześciu, skład solny przestał funkcjonować, zamek i kościół św. Mikołaja były w stanie ruiny. W 1676 roku w mieście mieszkało zaledwie 114 osób. Przez prawie 200 lat Oświęcim nie mógł podźwignąć się z upadku po „potopie” szwedzkim i kataklizmach, które nastąpiły bezpośrednio po nim.
W 1772 roku księstwo oświęcimskie, w wyniku I rozbioru Polski, znalazło się w granicach zaboru austriackiego jako część Galicji. Dziesięć lat później, na mocy dekretu cesarskiego o kasacji zakonów, zniesiono klasztor dominikański w Oświęcimiu. Zlikwidowano również cmentarz parafialny przy kościele Wniebowzięcia NMP i założono nowy – poza obrębem miasta.
Przełomowym okresem dla Oświęcimia była połowa XIX wieku, kiedy to stał się ważnym węzłem kolejowym na trasie Kraków – Wiedeń. Do wybuchu II wojny światowej powstawały i działały tu zakłady przemysłowe – m.in. papownia, garbarnia, Fabryka Wódek i Likierów Jakuba Haberfelda, fabryka nawozów, fabryki konserw rybnych „Ostryga” i „Atlantic”, Fabryka Maszyn Rolniczych „Potęga – Oświęcim”, Zjednoczone Fabryki Maszyn i Samochodów „Praga – Oświęcim”. W fabryce samochodów montowano – początkowo na podwoziach sprowadzanych z Czech – trzy typy samochodów „Praga – Oświęcim”: Piccolo, Alfa i Grand. Ogółem wyprodukowano ich około 1700 sztuk, znane były z bardzo wytrzymałej konstrukcji i solidnego wykonania. „Pragą – Oświęcim” jeździł słynny tenor Jan Kiepura, aktorka kabaretowa Loda Halama i znakomity malarz Wojciech Kossak. Do dziś zachował się tylko jeden egzemplarz samochodu „Praga – Oświęcim” – model Piccolo, który znajduje się w Muzeum Motoryzacji w Otrębusach koło Warszawy. Można go było oglądać w Oświęcimiu w maju 2012 roku w Miejskiej Bibliotece Publicznej – Galeria Książki. Samochód był główną atrakcją wystawy poświęconej przedwojennej gospodarce Oświęcimia.
W XIX wieku miało również miejsce kilka groźnych w skutkach powodzi i pożarów miasta, które stały się katalizatorami rozwoju budownictwa na terenie miasta w II poł. XIX i na początku XX wieku zgodnie z najnowszymi europejskimi nurtami architektonicznymi.
W 1910 roku utworzono Starostwo Oświęcimskie, którego biura umieszczono w odbudowanym zamku. Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku również w zamku mieściły się biura starosty oświęcimskiego powiatu politycznego, wchodzącego od 1919 roku w skład województwa krakowskiego.
Od początku II wojny światowej Oświęcim znajdował się w granicach III Rzeszy i nosił niemiecką nazwę Auschwitz. Na obrzeżach miasta Niemcy utworzyli obóz koncentracyjny KL Auschwitz-Birkenau – miejsce masowej zagłady ludzi z całej Europy. Rozpoczęli również przebudowę miasta i budowę fabryki IG Farben w Dworach koło Oświęcimia. Podczas okupacji mieszkańcy miasta Oświęcim, mimo że byli poddawani okrutnym prześladowaniom ze strony hitlerowskich władz, z narażeniem życia nieśli pomoc więźniom obozu KL Auschwitz -Birkenau. W dniu 27 stycznia 1945 roku Oświęcim został oswobodzony spod okupacji hitlerowskiej.
Zaraz po wojnie, jeszcze w 1945 roku zaczęły działać w Oświęcimiu cztery zakłady pracy. Życie w mieście powoli wracało do normy. W 1947 roku powstało na terenie byłego obozu KL Auschwitz -Birkenau Państwowe Muzeum w Oświęcimiu.
W 1951 roku utworzono powiat oświęcimski, który do 1975 roku wchodził w skład województwa krakowskiego. W 1975 roku, w wyniku reformy administracyjnej, przestał istnieć powiat, a miasto znalazło się w obrębie nowo utworzonego województwa bielskiego. Od 1999 roku Oświęcim znów jest stolicą powiatu i tak jak kilka stuleci wstecz – znów należy do województwa małopolskiego ze stolicą w Krakowie.
Burzliwe dzieje Oświęcimia oraz baśnie i legendy krążące od dawna wśród mieszkańców miasta doczekały się wydań książkowych, wśród nich warto wymienić:
– Kronikę Oświęcimia autorstwa Elżbiety Skalińskiej-Dindorf, ta obszerna publikacja składa się z kilku tomów. Część I i II prezentuje historię Oświęcimia na tle dziejów ziemi oświęcimsko-zatorskiej od czasów najdawniejszych do 1772 r. Część III i IV Kroniki opisuje dzieje miasta od 1772 po czasy współczesne – do 2003 r. Publikacje
są dostępne w Oświęcimskim Centrum Kultury oraz w Centrum Informacji Turystycznej w Oświęcimiu.
– Opowieści spod zamkowej góry Jana Ptaszkowskiego – zbiór baśni, legend oraz interesujących opowieści dotyczących ciekawych postaci i zdarzeń z przeszłości miasta.
Tekst pochodzi ze strony: www.it.oswiecim.pl