Wykopaliska z terenu miasta świadczą, że na terenie Ziemi Łańcuckiej, ludność żyła już w okresie neolitu. Archeolodzy są zdania, iż w okolicy Łańcuta istniały grody obronne w początkach drugiego tysiąclecia. Nim powstało miasto, na tym terenie istniała osada, na wzgórzu do dziś zwanym Łysa Górą. Król Kazimierz Wielki, który w latach 1340-1349 zajął ziemię przemyską, nadał Łysą Górę i przyległe włości zasłużonemu wojewodzie sandomierskiemu Ottonowi z Pilczy. W tym czasie (obecnie przyjmowany jest rok 1349) przy grodzie lokowane zostało miasto i powstała parafia łańcucka z drewnianym kościołem pw. Św. Barbary. Przy założeniu miasta udział wzięli osadnicy ze Śląska, koloniści niemieccy, a także na wpół zgermanizowani Polacy z okolic Kamiennej Góry. Stąd też prawdopodobnie wywiodła się nazwa powstałego tutaj miasta Landshut (strażnica kraju). W tym czasie Otton z Pilczy zbudował na Łysej Górze drewniany zameczek, a osadnicy otoczyli miasto fosami, wałami i parkiem.
Znaczenie rodziny Pileckich wzrosło za panowania króla Władysława Jagiełły. Żona Ottona – Jadwiga została matką chrzestną króla, a sam Jagiełło gościł potem w Łańcucie przynajmniej dwa razy: w 1410 roku, przed bitwą pod Grunwaldem oraz w 1417 roku, kiedy przybył po córkę Pileckich-Elżbietę, aby ją poślubić. To właśnie ona, po śmierci ojca Ottona, objęła dobra łańcuckie. Ostatnim właścicielem Łańcuta z rodu Pileckich był Krzysztof (1568-1586). W tym czasie Łańcut stał się jednym z najpoważniejszych ośrodków kalwinizmu w Polsce. W 1586 roku Anna z Sienna, po śmierci męża Krzysztofa Pileckiego, zamieniła się dobrami ze Stanisławem Stadnickim, który szybko, z powodu swego awanturniczego trybu życia otrzymał przydomek „Diabeł”. W 1608 roku zamek na Łysej Górze zdobyły wojska starosty leżajskiego Łukasza Opalińskiego. W tych czasach, pełnych zatargów i walk miasto bardzo ucierpiało. Zostało niemal zupełnie obrabowane i spalone w latach 1608, 1614 i 1624 w czasie najazdu Tatarów.
Łańcut był w rękach Stadnickich do 1629 roku, kiedy to, na mocy transakcji Stanisław Lubomirski stał się prawnym właścicielem miasta. Uporządkował on sprawy religijne, poprawił obwarowania miejskie, popierał rzemiosło. W pierwszej połowie XVIII w. miasto i zamek zajął generał szwedzki Magnus Stempek. Pobyt wojsk szwedzkich w mieście dotknął je równie przykro, jak i skutki panującej wtedy powodzi, epidemii chorób, gradobicia, a nawet przelotu szarańczy. W 1745 roku zaszła w Łańcucie kolejna zmiana, nagle zmarł bowiem książę Teodor. Łańcut stał się wtedy własnością spadkobiercy- Stanisława Lubomirskiego. Ożenił się on z Izabelą Elżbietą z Czartoryskich, która po śmierci męża w 1783 r. przez ponad trzydzieści lat samodzielnie zarządzała sporym majątkiem. Był to czas, kiedy na łańcuckim zamku przebywali sławni i zasłużeni ludzie z Polski, m.in. Tadeusz Kościuszko, Hugo Kołłątaj czy Jan Śniadecki. Izabela Elżbieta z Czartoryskich zmarła w 1816 roku i na mocy wcześniejszych zapisów dobra łańcuckie, a także podlwowskie, sandomierskie i krakowskie odziedziczyli jej wnukowie Alfred i Artur Potoccy. W 1823 roku bracia podzielili się majątkiem, w wyniku czego klucz łańcucki przejął starszy z braci Alfred (1786-1862). Nowy właściciel Łańcuta w swych dobrach stworzył ordynację, powiększając znacznie dobra łańcuckie. W 1862 roku całość dóbr Alfreda Potockiego objął jego syn, Alfred Potocki junior. Po śmierci II ordynata dobra łańcuckie przejął jego syn Roman. Potoccy okazali się dobrymi gospodarzami. Dbali o rozwój gospodarczy swoich olbrzymich dóbr. Słynęli z nowatorskich metod gospodarowania w rolnictwie, inwestowali w przemysł przetwórczy. W Łańcucie wybudowano cukrownię, przekształconą później w rafinerię spirytusu i fabrykę eteru, przebudowali i unowocześnili browar, wybudowali fabrykę likierów i rosolisów. Z pewnością przyczyniło się do tego wybudowanie w ramach inwestycji rządowych najpierw w latach 1795-1810 bitego traktu, tzw. cesarskiego gościńca, a w 1859 linii kolejowej Wiedeń-Lwów.
Potoccy posiadali także udziały w kopalniach śląskich, lokowali udziały w uzdrowiskach. Przebudowali swoją siedzibę w Łańcucie, tworząc w Łańcucie jedną z najwspanialszych rezydencji. Zadbali też o jej otoczenie, o wspaniały park, a także o miasto, w którym w ramach ordynacji powstało wiele budynków. W tym czasie nastąpiła też aktywizacja społeczna i gospodarcza mieszkańców miasta. W 1876 roku powstała w mieście Ochotnicza Straż Pożarna. W 1876 roku wzniesiony został nowy budynek szkoły ludowej. W 1890 powstało Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, w 1894 r. Stowarzyszenie Mieszczan „Gwiazda”, w 1907 roku prywatne gimnazjum, przekształcone w państwowe Gimnazjum Realne. Została założona Kasa Zaliczkowa i Bank Ziemski. W 1913 roku wybudowano elektrownię miejską. W tym samym czasie rozebrano zabytkowy ratusz. W powstaniu nowego budynku ratusza miejskiego przeszkodził w 1914 roku wybuch I wojny światowej, która na długo wstrzymała rozwój miasta.
Działania wojenne w rejonie Łańcuta, poczyniły w mieście straty materialne – zburzona została stacja kolejowa, spłonęły niektóre domy w mieście. W 1915 roku zmarł Roman hr. Potocki i IV ordynatem łańcuckim został jego syn Alfred hr. Potocki. W pierwszych latach niepodległej Polski miasto nie mogło wyjść z zastoju. Rzemiosło przeżywało kryzys. W kwietniu 1921 roku do opuszczonych poaustriackich koszar skierowany został 10. Pułk Strzelców Konnych, dla którego Łańcut stał się miastem garnizonowym.
W okresie tym w Łańcucie nastąpił rozwój oświaty. Ważnym wydarzeniem dla miasta było znaczne powiększenie jego rozmiaru i liczby ludności poprzez przyłączenie pod koniec lat dwudziestych ub. w. Przedmieścia i Podzwierzyńca, stanowiących dotąd oddzielne gminy wiejskie. Dopiero pod koniec lat trzydziestych Łańcut zaczął się dźwigać przemysłowo, jednak wybuch II wojny światowej brutalnie to przerwał. W mieście władzę przejęły instytucje stworzone przez okupanta. Zaczęły się represje w stosunku do miejscowej ludności, w pierwszym rzędzie najostrzejsze dla zamieszkujących miasto Żydów, których do sierpnia 1942 roku zlikwidowano tu zupełnie. Odpowiedzią na represję okupanta było powstanie komórek ruchu oporu. W związku z ograniczeniem możliwości uczenia się, powstało tajne nauczanie doskonale zakonspirowane i zorganizowane. W połowie lipca 1944 roku, w związku ze zbliżaniem się frontu niemiecko-sowieckiego, Alfred hr. Potocki opuścił Łańcut, wywożąc z zamku najcenniejsze rzeczy, w tym dzieła sztuki. Jeszcze w tym samym roku, do listopada, przeprowadzono reformę rolną, rozparcelowując folwarki ordynacji Potockich. Na terenie miasta parcelacja objęła ziemię z trzech folwarków – Górne, Dolne i Wola Mała. W zamku Potockich powstało muzeum wnętrz. Szczególnie szybko rozwijało się szkolnictwo. Miasto w 1954 r. powiększyło po raz kolejny swój obszar poprzez przyłączenie do niego części wsi Krzemienica oraz części wsi Wola Mała. Przybywają tu często delegacje zagraniczne. Dziś Łańcut ma powierzchnię 19,4 km 2 i prawie 18 tys. mieszkańców. Sąsiaduje z gminami wiejskimi – Łańcut, Czarna i Białobrzegi.
Tekst pochodzi ze strony: lancut.pl/asp/pl_start.asp?typ=14&menu=104&strona=1