Rejon środkowego biegu rzeki Kamiennej, niezwykle bogato wyposażony przez przyrodę w bogactwa naturalne (glebowe, leśne i mineralne) tętnił życiem gospodarczym przez tysiące lat od starszej epoki Kamiennej. W pierwszych wiekach naszej ery przebiegał tędy szlak kupców z zakarpackich prowincji rzymskich, Dacji i Pannonii. Na północnych zboczach Gór Świętokrzyskich dymiły tysiące pieców hutniczych wytapiających żelazo z rud. Zasiedlenie terenów środkowego biegu rzeki Kamiennej, na odcinku dzisiejszych Starachowic, odbywało się zapewne z biegiem rzeki, wzdłuż której prawego brzegu, przechodził już w XII wieku ważny trakt handlowy. Stosunki własnościowe na tym obszarze, które zaważyły poważnie na przyszłym rozwoju gospodarczym i przestrzennym Starachowic, ustaliły się już w XII wieku. Część położona na południe od Starachowic przechodzi w początku XII wieku, dzięki nadaniu Bolesława Krzywoustego, w ręce Benedyktynów na świętym Krzyżu. Tereny położone na północ od miasta stają się własnością lokowanego w 1179 roku klasztoru Cystersów w Wąchocku. Siedzibą administracyjną Cystersów był Wąchock obdarzony prawami miejskimi 1454 r. przez Kazimierza Jagiellończyka, zaś Benedyktyni przekształcili w 1624 r. swoją osadę młyńską w Wierzbniku na miasto. Starachowice powstały prawdopodobnie około połowy XV wieku jako osada przemysłowa przy kuźnicy założonej przez nieznanego przedsiębiorcę, być może Starzecha. Dokument z 1547 r. wymienia istniejącą już kopalnię o nazwie “Minera Starzechowska”. Równolegle pojawia się nazwa “Ruda Starzechowska” początkowo na określenie kuźnicy, późnej całej osady. Rudy, czyli kuźnice istniejące w tym samym miejscu notowane były w dokumentach pod różnymi nazwami. Nazwy te wywodziły się od miejscowości, na terenie których były zlokalizowane bądź od nazwisk mistrzów, którzy je prowadzili. W przypadku Rudy Starzechowskiej można ją utożsamiać z kuźnicą wymienianą przez Długosza znajdującą się we wsi Krzyszowa Wola. Wydaje się prawdopodobne, że potomkowie Starzecha, czyli Starzechowice uzyskali od Cystersów przywilej założenia wsi przy swojej kuźnicy, bowiem byli oni wówczas (tj. około 1530 r.) dość zamożną rodziną kuźnicką. Kuźnice rozwijały się nadal intensywnie, prawdopodobnie dzięki zamówieniu kół armatnich przez Stefana Batorego (około 1571 r.). Wydarzenia 1789 r., mianowicie zastosowanie wielkich pieców oraz konfiskata za odszkodowaniem istniejących dóbr zapoczątkowały rozbudowę górnictwa i hutnictwa. Obecne Starachowice Wschodnie (do 1939 r. Wierzbnik) założone były przez zakon Benedyktynów ze Świętego Krzyża, jako osada młyńska. Król Zygmunt III Waza w 1624 r. nadał miastu prawa magdeburskie, pozwolenie na targi i jarmarki. Było to poniekąd konkurencją dla sąsiedniej osady Starachowice. Fakt ten wpłynął decydująco na odmienny rozwój obu miejscowości. O ile przemysł zdecydował o dynamicznym rozwoju Starachowic, o tyle handel i kupiectwo nie miały takiej mocy. Bujny rozkwit przemysłu na tych ziemiach przypada na wiek XIX. Szczególne zasługi w tej dziedzinie położył Stanisław Staszic i ówczesny minister skarbu Ksawery Drucki-Lubecki. Staszic zaproponował usytuowanie wzdłuż koryta rzeki Kamiennej rzędu zakładów metalurgicznych w kolejności według prawideł procesu technologicznego, a więc najpierw zakłady wzbogacania rud i wielkie piece, potem zakłady świeżenia surówki wytwarzające półwyroby, na koniec warsztaty wyrobów handlowych. Wszystkie te jednostki miały stanowić jedno przedsiębiorstwo, czyli tzw. “ciągły zakład fabryk żelaznych na rzece Kamiennej”. Z przeglądu warunków terenowych wynikało, że Starachowice nadają się na jego punkt centralny. Stanisław Staszic pozostawił po swej działalności wspaniały zespół zakładów hutniczych, których pozostałości wzbudzają do dziś podziw znawców. W 1824 r. przybył w okolice Starachowic minister skarbu Ksawery Drucki-Lubecki w towarzystwie znawców przedmiotu. Ocenił on krytycznie poczynania Staszica, co było m. in. przyczyną jego dymisji, a sam przejął cały resort pod swoją administrację. Opracowanie planów rozbudowy Zagłębia Staropolskiego zlecił głównemu doradcy technicznemu ministerstwa Fryderykowi Lempe. Od 1827 r. rozpoczęło się stopniowe wprowadzanie w życie planu Lempego. Odrodzona w 1918 r. Polska zastała przestarzałe już obiekty hutnicze. W 1921 r. podjęto w Warszawie decyzję budowy fabryki zbrojeniowej w okolicach Starachowic, co stworzyło miastu szansę szybkiego rozwoju. Przed wrześniem 1939 r. szczególnie w okresie tworzenia tzw. Centralnego Okręgu Przemysłowego, Starachowice były znane jako producent dział polowych, haubic, a przede wszystkim armat przeciwpancernych i przeciwlotniczych. Miasto Starachowice w swych obecnych granicach administracyjnych rozwinęło się z trzech jednostek genetycznych, a mianowicie:
– z miasta Wierzbnika – jako ośrodka lokalnego, skupiającego usługi i handel dla rozwijającego się przemysłu (w 1939 r. około 14,5 tyś. mieszkańców),
– z osady fabrycznej Starachowice – będącej osiedlem przyfabrycznym, ciągle się rozbudowującym (w 1939 r. około 10 tyś. mieszkańców),
– ze wsi Starachowice położonej w południowej części miasta, zwanej dawniej Górnikami (w 1939 r. około 500 mieszkańców).
W 1939 r. nastąpiło połączenie tych trzech jednostek w jeden organizm miejski WIERZBNIK – STARACHOWICE z liczbą ludności około 25 tyś. W 1939 r. władze hitlerowskie podporządkowały starachowicką fabrykę koncernowi Herman Góring Werke (produkcja części łodzi podwodnych, amunicji artyleryjskiej, itp.). Załoga zmuszona do pracy na rzecz wroga, wyrażała swój protest sabotażem i dywersją. Upragnioną wolność narodowi polskiemu przyniosła bohaterska Armia Radziecka i Ludowe Wojsko Polskie. 3 armia gwardii 1 Frontu Ukraińskiego pod dowództwem gen. płk. Wasylija Gordowa, dnia 17 stycznia 1945 r. wyzwoliła Starachowice. Miasto weszło w nowy okres swego istnienia jako bardzo zniszczone. Barbarzyńska działalność okupanta zniszczyła podstawy gospodarki, oświaty i kultury. Straty ludności polskiej Starachowic wynosiły około 3 tyś. osób. Spis powszechny ludności z lutego 1946 r. wykazał 18569 mieszkańców w mieście. Pierwsze wykonane prace na rzecz miasta, to uruchomienie wodociągów, elektrowni i odbudowa mostów. W fabryce podjęto produkcję dla potrzeb rolnictwa i budownictwa. Od 1946 do 1968 roku następuje podwojenie się liczby mieszkańców. Podstawą rozbudowy Starachowic była decyzja z 1948 r. o lokalizacji w Starachowicach Fabryki Samochodów Ciężarowych. W 1952 r. wydzielono miasto Starachowice z powiatu iłżeckiego. Od tego momentu obserwować możemy planową działalność władz państwowych i miejskich celem uzdrowienia struktury przestrzennej i połączenia istniejących jednostek morfologicznych w jeden, prawidłowo funkcjonujący zespół miejski.
Napisz lub zadzwoń: