Katowice

Osadnictwo na terenie współczesnych Katowic datuje się od końca XII w. Od 1138 r., obszar kasztelanii bytomskiej, na którym znajdują się dziś Katowice, należał do dzielnicy senioralnej krakowskiej, zaś w 1177 r. teren ten został włączony do dzielnicy śląskiej. Na przełomie XIII i XIV w. powstały tu wsie: Bogucice, Ligota, Szopenice, Podlasie, a także wieś Dąb (Crasni Domb), wzmiankowana w 1299 r. w dokumencie wydanym przez księcia bytomskiego Kazimierza II. W XIV stuleciu tereny te znajdowały się pod zwierzchnictwem Czech. W dokumentach historycznych z 1468 r. pojawia się wzmianka o wsi Podlesie, będącej dziś jedną z dzielnic Katowic, zaś pierwsza wzmianka o wsi Katowice (Katowicze), pochodzi z 1598 r. Trudno jednoznacznie stwierdzić, kiedy faktycznie powstały Katowice, przyjmuje się, iż osada została założona na prawym brzegu rzeki Rawy przez Andrzeja Boguckiego ok. 1580 r.

Początkowo, aż do poł. XVIII w., kiedy odkryto tu duże złoża węgla kamiennego, Katowice rozwijały się jako wieś zagrodnicza. W 1742 r. znalazły się, wraz z całym Górnym Śląskiem, pod panowaniem Prus, przez co, począwszy od 2 poł. XVIII w. na terenach zamieszkałych dotychczas w większości przez ludność polską, zaczęło osiedlać się wielu niemieckich rzemieślników i kupców. W 1733 r., we wsi Bogucice, będącej dziś dzielnicą Katowic, osiedlili się też pierwsi Żydzi. W 1781 r. zostali wygnani z tego terenu, powrócili tu jednak ponownie po 6 latach.

W 1 poł. XIX w. nastąpił okres intensywnego rozwoju przemysłu. W mieście powstawały huty, różnego rodzaju zakłady przemysłowe oraz kopalnie, a także zakłady rzemieślnicze i młyny. Wraz z rozwojem górnictwa oraz hutnictwa żelaza, zaczęto budować tu coraz liczniejsze osiedla robotnicze. Jeszcze przed połową XIX w. do miasta doprowadzono linię kolejową – pierwszy pociąg wjechał na stację Katowice 6 VIII 1847 r. Rozwój gospodarczy przyczynił się do gwałtownego wzrostu osadnictwa na tych terenach, w 2 poł. XIX w. osiedlali się tu zarówno Niemcy (głównie – ewangelicy), Morawianie, jak i Żydzi.

Od ok. 1857 r. w Katowicach istniała duża parafia ewangelicka, w 1860 r. w mieście konsekrowano cmentarz katolicki i murowany kościół p.w. Zmartwychwstania Pańskiego. We wrześniu 1862 r. wybudowano pierwszą synagogę, zaś w 1866 r. powstała tu samodzielna gmina żydowska. To właśnie dzięki protestantom i Żydom, niewielka osada Katowice stała się w krótkim czasie ważnym ośrodkiem przemysłowo-handlowym, obdarzonym 11 IX 1865 r., przez króla Prus – Wilhelma I Hohenzollerna, prawami miejskimi. Pierwsze wybory miejskie odbyły się 3 III i 4 IV 1866 r. Spośród 342 kandydatów wyłoniono 18 przedstawicieli, którzy 14 V 1866 r. wybrali członków pierwszego magistratu Katowic. Burmistrzem miasta został Louis Diebel z Krapkowic, zaś przewodniczącym rady miejskiej – Richard Holtze, doktor medycyny, znany filantrop i współzałożyciel loży wolnomularskiej, późniejszy poseł Sejmu Prowincji Śląskiej oraz jako członek Partii Narodowo-Liberalnej – poseł do Sejmu Pruskiego.

W dwa lata po uzyskaniu praw miejskich, w 1867 r., wśród liczącej 4815 populacji Katowic było 3351 katolików (69,6%), 888 ewangelików (18,4%) oraz 573 Żydów (12%). W listopadzie 1870 r. konsekrowano neogotycki Kościół Mariacki, zaś w grudniu 1902 r., w podkatowickiej osadzie Stary Panewnik osiedlili się pochodzący z Wrocławia franciszkanie. W 1860 r. oddano do użytku budynek szkoły powszechnej, znajdujący się na ul. Szkolnej, zaś w 1900 r. przy ul. Mickiewicza wybudowano nową synagogę, zwaną „Wielką”.

Lata I wojny światowej były dla Katowic okresem bardzo pomyślnym, przede wszystkim ze względu na dobrą koniunkturę w hutnictwie żelaza. Po zakończeniu działań wojennych, w okresie formowania się państwa polskiego, w l. 1919–1921 miały miejsce trzy powstania śląskie. Pierwsze dwa powstania były odpowiedzią na represje i terror niemiecki, skierowany przeciwko ludności polskiej, wyrażając jednocześnie niezadowolenie z niemieckiej dominacji we władzach administracyjnych. Trzecie powstanie śląskie wybuchło w maju 1921 r. na skutek niekorzystnego dla Polaków wyniku plebiscytu, zorganizowanego zgodnie z postanowieniami traktatu wersalskiego i mającego przesądzić, do jakiego państwa przyłączony zostanie Górny Śląsk. Podczas plebiscytu, jaki odbył się 20 III 1921 r., większość ludności Śląska (59,6%) opowiedziała się za Niemcami. Wśród mieszkańców samych Katowic jedynie 14,6% głosowało za przyłączeniem do Polski, zaś 85,4% było za włączeniem do Niemiec. Ostatecznie, w 1922 r. w Genewie, podpisano konwencję w sprawie Śląska, w wyniku której Katowice znalazły się na obszarze przyłączonym do Polski. 20 VI 1922 r. wojska polskie wkroczyły na Śląsk, a polskie władze przejęły powiat katowicki. Miasto stało się wówczas stolicą autonomicznego województwa śląskiego i siedzibą Sejmu Śląskiego oraz Górnośląskiej Komisji Mieszanej. Po 1922 r., na skutek antyniemieckiej propagandy i prześladowań, wiele osób pochodzenia niemieckiego, w tym także wielu Żydów uważających się za obywateli niemieckich, opuściło Katowice.

W okresie międzywojennym, m.in. na skutek masowego osiedlania się w mieście Polaków z innych rejonów kraju, liczba mieszkańców podwoiła się. Katowice rozwijały się wówczas nie tylko jako ośrodek przemysłowy, ale także jako ważne centrum naukowe i kulturalne. W 1928 r. rozpoczęto tu budowę gmachu Śląskich Technicznych Zakładów Naukowych, w 1929 r. – powołano Muzeum Śląskie. W 1934 r. ukończono budowę najwyższego budynku w ówczesnej Polsce – tzw. „Drapacza Chmur” przy ul. Żwirki i Wigury.

W 1939 r., po zajęciu miasta Śląsk został wcielony do III Rzeszy, a w grudniu 1940 r. Katowice stały się stolicą niemieckiej Prowincji Górnośląskiej (Gau Oberschlesien). Katowice zostały wyzwolone przez Armię Czerwoną 27 I 1945 r. Miało wówczas miejsce splądrowanie i spalenie części kamienic przy Rynku, a wielu mieszkańców miasta wywieziono do sowieckich kopalń w Workucie i Donbasie. 7 III 1953 r. zmieniono nazwę Katowic na Stalinogród, jednakże po trzech latach, w grudniu 1956 r., przywrócona została pierwotna, historyczna nazwa miasta.