Sosnowiec jako miasto może się poszczycić zaledwie ponad stuletnią historią (prawa miejskie od 1902 roku). Jednak wzmianki o osadnictwie na tych terenach są znacznie starsze i sięgają czasów piastowskich.
Pierwsze doniesienia o Zagórzu, położonym w obecnych granicach miasta, pochodzą z 1228 roku. Równie stary jest Klimontów. Według najstarszych przekazów była to wieś należąca wówczas do rycerza Klimunta. Dokumenty z XIV wieku wymieniają takie wsie, jak Milejowice i Pogonia. 200 lat później możemy już uzyskać informacje o osadzie Mrowisko, która później zmieni nazwę na Modrzejów, oraz o Niwce.
Ciekawe są też losy najstarszego zabytku w mieście – Zamku Sieleckiego. Pierwsze wzmianki o tej budowli pochodzą z 1403 roku. Już wtedy w miejscu obecnego zamku istniała średniowieczna fortalicja. Niestety, do czasów obecnych, nie zachowały się w zasadzie żadne jej szczątki.
Tereny, na których obecnie znajduje się Sosnowiec wchodziły w skład Księstwa Siewierskiego i należały do książąt śląskich, później dostały się pod panowanie biskupów krakowskich. Obszar ten w 1790 roku został wcielony do Korony Polskiej. Po trzecim zaborze osady wchodzące w skład obecnego Sosnowca znalazły się w zaborze pruskim, od 1807 roku były w Księstwie Warszawskim, a w 1815 roku zostały włączone do Królestwa Polskiego (zabór rosyjski).
Dynamiczny rozwój Sosnowca w XIX wieku wiąże się z odkryciem bogatych złóż minerałów, przede wszystkim węgla kamiennego, oraz rozwojem kolei. W 1848 roku w Maczkach wybudowano dworzec kolejowy. Wówczas osada ta nazywała się Granica. Miejscowość leżała bowiem na granicy dwóch zaborów – rosyjskiego i austro-węgierskiego. W 1859 roku kolejny dworzec powstał już w centrum przyszłego miasta. Wtedy to wybudowano odnogę Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej.
Rozwój miasta w XIX wieku był ściśle związany z jego bazą surowcową oraz nadgranicznym położeniem. Pierwsze kopalnie węgla kamiennego powstały na początku tegoż stulecia. Były to: “Nadzieja Ludwika”, “Maurycy”, “Pogoń”, “Ostra Górka”, “Wiktor”, “Szarlota”.
W 1822 roku uruchomiono huty cynku: “Anna”, “Ludwik” i “Milowice”. Później powstała walcownia blachy cynkowej “Emma” i fabryka bieli cynkowej. Szczególnie dynamicznie rozwijał się przemysł od końca lat siedemdziesiątych XIX wieku. Powstały takie zakłady, jak: kopalnia “Hrabia Renard”, przędzalnia wełny czesankowej H. Dietla, przędzalnie Schönów, fabryka kotłów parowych “Fitzner i Gamper” (1880), walcownia żelaza Huldczyńskiego (1881), huta “Puszkin” (1882), huta “Aleksander” (1882), huta “Katarzyna” (1883) i wiele innych.
Szybki rozwój wsi spowodował, że mieszkańcy i przedsiębiorcy zaczęli ubiegać się o uzyskanie praw miejskich. Dzięki staraniom przemysłowców Urząd Gubernialny Piotrkowski w 1885 roku skierował po raz pierwszy do Generał-Gubernatora Warszawskiego projekt utworzenia miasta Sosnowca. Dopiero w 17 lat później, w czerwcu 1902 roku, car Mikołaj II wydał ukaz postanawiający, że: “… osiedle Sosnowice, pow. Będzińskiego, gub. Piotrkowskiej, z przylegającymi do niego osiedlami, powstałymi na terenach dworskich majątków Gzichów i Sielce oraz włościańskich: Stary Sosnowiec, Pogoń, Ostra Górka, Kolonia Radocha i osadę Blumentala z Niwki łącznie z odnośnymi częściami gruntów drogi żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej przemianować na miasto nie powiatowe z nazwą Sosnowice”. Obejmowało ono wówczas 19 km2 oraz blisko 60 tys. mieszkańców.
W tym samym roku przyszedł na świat najsłynniejszy później mieszkaniec miasta – Jan Kiepura, jeden z największych światowych tenorów. Mimo że nie mieszkał długo w Sosnowcu, nigdy nie wyparł się swoich korzeni. Nawet będąc u szczytu sławy i popularności zawsze powtarzał, że jest “chłopakiem z Sosnowca”.
Już 12 lat po uzyskaniu praw miejskich Sosnowiec liczył 118 tys. mieszkańców. Włączono do niego kolejne dzielnice: Konstantynów z Pekinem i Środulą, Milowice, Dębową Górę, Modrzejów i dwór Zagórze. W 1953 roku dołączono Niwkę, Dańdówkę, Bór, Bobrek i Jęzor. Ostateczny kształt terytorialny miasto uzyskało w 1975 roku, gdy przyłączono do niego okoliczne miasta: Kazimierz Górniczy wraz z Porąbką, Klimontów, Maczki i Zagórze.
Herb miasta został opracowany przez architekta miejskiego Stefana Wyszewskiego (Byszewskiego) i w niezmienionej formie funkcjonuje od 13 września 1904 roku.
Dynamiczny rozwój Sosnowca został zahamowany przez wybuch I wojny światowej. W trakcie działań wojennych i okupacji zniszczeniu uległo wiele zakładów przemysłowych i kopalń. Sosnowiczanie tuż po wyzwoleniu czynnie włączyli się w akcję pomocy dla mieszkańców śląska w trakcie wszystkich trzech powstań. Tutaj znajdowały się placówki wywiadu, biura werbunkowe, punkty przerzutu broni, amunicji i sprzętu wojskowego. W Sosnowcu powstał Komitet Pomocy Górnoślązakom, działał powstańczy sztab, szpitale, wydawano również prasę.
Mimo znacznych strat w wyniku działań wojennych, przemysł na tym terenie bardzo szybko podniósł się ze zniszczeń. Powstało w tym czasie wiele nowych zakładów i firm. W 1927 roku Sosnowiec stał się siedzibą Izby Przemysłowo-Handlowej, której prace obejmowały szeroki zakres problemów gospodarczych, socjalnych, prawnych itp.
Kolejne dramatyczne chwile nasze miasto przeżyło w 1939 roku. Niemcy do Sosnowca wkroczyli 4 września i już w tym dniu w publicznych i pojedynczych egzekucjach zginęło kilkadziesiąt osób – Polaków i Żydów. W dzielnicy Środula powstało getto, do którego przetransportowano Żydów z całego Zagłębia. Po kilku latach okupacji Armia Czerwona wyzwoliła miasto 27 stycznia 1945 roku.
Czas wojny i okupacji nie był łaskawy dla Sosnowca. Tuż po wyzwoleniu mieszkało w mieście tylko 86 tys. osób. Niezwłocznie po zakończeniu działań wojennych przystąpiono do odbudowy miasta i zakładów przemysłowych. Zainwestowano przede wszystkim w przemysł ciężki, powstawały kopalnie, huty i zakłady budowy maszyn.
Największy rozwój miasto przeżywało w latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku. Wtedy na pierwszego sekretarza PZPR wybrano sosnowiczanina Edwarda Gierka. Ta kontrowersyjna dla wielu historyków postać, od lat cieszy się jednak niesłabnącym uznaniem w Zagłębiu. W tym czasie na terenie miasta powstało wiele osiedli, np. Zagórze czy Środula. Przebudowano system drogowy, który nawet teraz rozwiązuje problemy komunikacyjne w mieście, po 30 latach od tamtych inwestycji w godzinach szczytu w centrum bardzo rzadko tworzą się korki.
Kolejny przełom przyniósł początek lat dziewięćdziesiątych XX wieku. Dla Sosnowca to przede wszystkim powstanie silnego samorządu gminnego, restrukturyzacja gospodarki, prywatyzacja przedsiębiorstw, rozwój handlu i usług. Na skutek przemian ustrojowych i wprowadzenia gospodarki rynkowej wiele gałęzi przemysłu zaczęło podupadać. Liczne przestarzałe zakłady przestały istnieć, zamknięto również (często z powodów politycznych) kilka kopalń.
W tej sytuacji Sosnowiec musiał zmienić swoje oblicze. Miasto stało się w znacznej mierze centrum usługowym, powstają również nowe nowoczesne zakłady. Sprzyja temu m.in. utworzona na terenie gminy w czerwcu 1996 roku, dzięki staraniom władz miasta, podstrefa Katowickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej.
Na mocy ustawy z dnia 5 czerwca 1998 roku, Sosnowiec od 1 stycznia 1999 roku jest ponownie powiatem grodzkim.
Jednym z najistotniejszych wydarzeń w historii miasta była wizyta Ojca Świętego Jana Pawła II w czerwcu 1999 roku. Papież spotkał się z kilkuset tysiącami wiernych z całego Zagłębia na placu w środku osiedla mieszkaniowego w Zagórzu.
Od początku XXI wieku Sosnowiec radykalnie się zmienia. Przebudowane centrum miasta wraz z dworcem PKP stało się wizytówką Sosnowca. Dzięki tej największej, jak dotychczas, gminnej inwestycji stolica Zagłębia może poszczycić się jednym z najpiękniejszych i najnowocześniejszych śródmieść w Polsce.
Rozwojowe zmiany postępują, dzięki czemu zaczęło wreszcie spadać bezrobocie, a to oznacza, że najtrudniejsze czasy przeobrażeń Sosnowiec ma już za sobą.