Kielce

Dokładna data powstania Kielc jest trudna do określenia. Badania archeologiczne wskazują, że początek miastu dała istniejąca tu dużo wcześniej mała osada, która rozwinęła się jako miejsce wymiany towarowej. Myśliwi i bartnicy zamieszkujący puszczę świętokrzyską wymieniali owoce swojej pracy na ziarno i inne towary. Także pradawnych czasów sięgają tradycje przemysłowe Kielc. Były jeszcze trudno dostępną puszczańską osadą w lasach Pogórza Świętokrzyskiego, kiedy już wytapiano tu rudę.
W X wieku wzniesiony został kościół pod wezwaniem św. Wojciecha. Na przełomie X i XI wieku, z nadania książęcego, właścicielami osady wraz ze znacznymi obszarami Gór Świętokrzyskich stali się biskupi krakowscy, którzy na wzgórzu, Pałac Biskupów Krakowskich zwanym obecnie zamkowym, wybudowali kolegiatę pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny. Polski historyk, Jan Długosz zanotował “Krakowski biskup Gedeon, chcąc cześć Boga prawego w diecezji swojej rozszerzyć, w rozległych podówczas i od ludzi niezamieszkałych lasach zbudował miasto Kielce, a w niem kościół z ciosowego kamienia wytworny i ozdobny wystawił”. Dzieło zostało ukończone w 1171 r. i to jest pierwsza pewna data z historii Kielc. Biskup Wincenty Kadłubek przeniósł tu parafię z kościoła św. Wojciecha, a następnie dokumentem z 1213 r. zabrał prebendę kanoniczą z Kij i ustanowił ją in Kyelciam. Z kolegiatą związanych było 4 prałatów i 6 kanoników uposażonych prebendami w postaci okolicznych wsi. Życie gospodarcze Kielc znacznie się ożywiło, odbywały się tu targi, odpusty i jarmarki. W 1229 r. przy kolegiacie powstała szkółka parafialna, wśród wychowanków której znalazł się znany dziejopisarz – Wincenty z Kielc. Wspaniały rozwój zahamowały w połowie XIII wieku najazdy tatarskie oraz walki o tron między Konradem Mazowieckim i Bolesławem Wstydliwym. Zniszczenia i grabieże nie doprowadziły jednak do upadku osady, która szybko powróciła do stanu poprzedniego, wzbogacając się o obwarowania wokół kościoła na wzgórzu zamkowym.
Nie zachował się żaden przywilej ani dokument lokacyjny dla Kielc. Jego rolę spełniał przywilej Leszka Białego z 1227 r., zezwalający na zakładanie osad na prawie niemieckim. W 1295 r. król czeski Wacław II wydał zgodę biskupowi Muskacie na otoczenie murami i fosami “miejsc targowych”: Sławkowa, Iłży, Tarczka oraz Kielc. Dokument ten potwierdza znaczenie Kielc jako ośrodka rynku lokalnego, a ponieważ pozostałe ośrodki były już wtedy miastami na prawie niemieckim, przypuszcza się, że i Kielce były już w końcu XIII wieku miastem. Istotną częścią przywileju lokacyjnego było wyodrębnienie miasta z zasięgu działania prawa ziemskiego i przeniesienie go na prawo niemieckie. Biskup Bodzanta, reorganizujący administrację dóbr krakowskich władców przeniósł Kielce na magdeburskie prawo miejskie w połowie XIV wieku. Po raz pierwszy mianem civitas (miasto) Kielce zostały określone w 1359 r. Na przełomie XIV i XV wieku mieszkało tu około 300 osób, zajmujących się głównie rolnictwem.
Przełom wieków XV i XVI był bardzo pomyślny dla miasta. Kardynał Fryderyk Jagiellończyk w roku 1496 nadał Kielcom herb (link do herbu na stronach UM): na czerwonym tle złota korona a pod nią tego samego koloru litery CK, będące skrótem od łacińskiego “Civitas Kielcensis”- (obywatelstwo kieleckie). Prawo istnienia otrzymał wówczas pierwszy w mieście cech szewców, którego założenie datowane jest na rok 1502. Przywilejem królewskim zostały potwierdzone prawa do dwóch jarmarków, wybudowano drogę z Kielc do Bodzentyna, powstały kolejne cechy: ślusarzy, bednarzy i krawców. Ostatecznie wyodrębniło się centrum miasta w postaci Rynku i odchodzących od niego ulic: dzisiejszej Bodzentyńskiej i Piotrkowskiej. W połowie XVI wieku wzniesiono na Rynku jednopiętrowy budynek ratusza, a na wzniesieniu na wschód od miasta kościółek św. Leonarda.
Rozwój górnictwa żelaza i metali kolorowych w okalających Kielce miejscowościach przyczynił się w XVI i XVII wieku do rozwoju miasta oraz napływu specjalistów z Polski i zagranicy, głównie Włochów, Węgrów, Słowaków, Niemców. Przez kilkadziesiąt lat w Kielcach mieścił się Urząd Górniczy. Około roku 1500 województwo sandomierskie (protoplasta kolejno województwa kieleckiego i świętokrzyskiego) było jednym z najbardziej znaczących okręgów przemysłowych w Polsce. Funkcjonowały tu 73 kuźnice (aż 14 w Wąchocku). W tym czasie w woj. krakowskim świadczyło usługi 38 kuźnic, w sieradzkim – 27, w mazowieckim -16, a w poznańskim i kaliskim zaledwie po 9. W Kielcach powstawały huty metali i szkła oraz manufaktury wytwarzające zbroje. Rozwój przemysłu przetwórczego miedzi po roku 1790 tak znacznie podniósł rangę Kielc, że przeniesiono tu miejsce obrad sejmików szlacheckich ziemi sandomierskiej. Miasto rozwijało się bardzo szybko. W 1645 roku w Kielcach mieszkało około 1250 osób. Grodem w imieniu biskupa zarządzał dziedziczny wójt, funkcjonowała czteroosobowa rada miejska wybierana co roku przez mieszkańców.
Na pierwszą połowę XVII wieku przypadła znaczna rozbudowa miasta. W latach 1637-42 z fundacji bpa Jakuba Zadzika w miejscu starego drewnianego dworu wybudowano pałac według projektu włoskiego architekta J. Trevano (obecnie w Pałacu Biskupów Krakowskich mieści się Muzeum Narodowe), następnie w Kielcach powstał kościół św. Trójcy i funkcjonujący przy nim szpital, a na wzgórzu Karczówka wzniesiono kościół z klasztorem bernardyńskim. Kolegiatę poszerzono o nawy boczne i chór, zaś na przykościelnym cmentarzu wzniesiono murowaną dzwonnicę. Dzięki pałacowi, szkole oraz organom ufundowanym w kolegiacie rozwijało się życie kulturalne miasta. W roku 1661 ze swym dworem przebywał w Kielcach król Jan Kazimierz.
Wraz z najazdem szwedzkim zahamowany został okres prosperity, wojska szwedzkie a następnie wojny domowe w Polsce, znacznie wstrzymały rozwój miasta. Kielce ucierpiały nie tylko na skutek działań wojennych, grabieży ale także zarazy. Zamarł handel, nie pracowała większość kopalni i hut. Wiele dla ratowania oraz ożywienia działalności gospodarczej w swoich włościach uczynili właściciele miasta, biskupi krakowscy.
Wiek XVIII upłynął pod znakiem powrotu do dawnej świetności. Zniszczenia wojenne szybko zostały usunięte, a Kielce wzbogaciły się o seminarium duchowne, szkołę średnią (w 1735 r. przyjęta została pod patronat Akademii Krakowskiej) i teatr szkolny. W latach 80-tych XVIII stulecia rozpoczęła pracę kopalnia wapienia na Kadzielni oraz dwie cegielnie. Budowano nowe domy, powstawały nowe ulice, a liczba mieszkańców Kielc dochodziła do około 2 tysięcy. Wydarzeniem, które wpłynęło na dalszy rozwój miasta było uchwalenie przez Sejm Czteroletni ustawy, na mocy której dobra biskupie, w tym również miasto, zostały przejęte przez administrację królewską. Dało to między innymi przywilej wybierania deputowanych do sejmu.
Nowe zniszczenia przyniosła wojna polsko-rosyjska, a potem powstanie kościuszkowskie. W 1794 r. w Kielcach przebywał od 7 do 9 czerwca naczelnik Tadeusz Kościuszko, który kwaterował tu ze swoimi oddziałami po bitwie pod Szczekocinami. Wojciech Bartos Głowacki, ciężko ranny właśnie w tej potyczce, przewieziony do Kielc zmarł w tutejszym szpitalu i najprawdopodobniej został pochowany na cmentarzu kolegiaty.
III rozbiór Polski zabrał niepodległość Kielcom, które weszły w skład tak zwanej Galicji Zachodniej (zabór austriacki). Miasto awansowało do rangi stolicy cyrkułu ze starostą na czele. W czerwcu 1800 r. groźny pożar strawił niemal wszystkie domy mieszkalne w centrum, spalił się także ratusz. Zniszczenia szybko usunięto. W wyniku bulli papieża Piusa VII Kielce ustanowiono stolicą nowej diecezji.
W 1809 r. miasto zostało włączone do Księstwa Warszawskiego z siedzibą władz powiatowych departamentu radomskiego. Przeniesienie do Kielc w 1818 roku stolicy województwa krakowskiego w wyniku utworzenia Wolnego Miasta Krakowa, przyniosło znaczne możliwości rozwojowe.
W początkach XIX wieku dzięki staraniom Stanisława Staszica, męża stanu, twórcy Staropolskiego Okręgu Przemysłowego Dyrekcję Górniczą przekształcono w Główną Dyrekcję Górniczą, przy której powstała pierwsza w Polsce politechnika- Szkoła Akademiczno – Górnicza. Obok istniejącej męskiej szkoły średniej utworzono prywatne szkoły żeńskie, powstała księgarnia i drukarnia.
Powstanie listopadowe zahamowało rozwój miasta aż do drugiej połowy XIX wieku. W 1844 wykryty został spisek ks. Piotra Ściegiennego, którego aresztowano w Kielcach podczas przygotowań do wystąpienia przeciw zaborcy. W związku z reformą administracji w Królestwie Polskim, Kielce przestały być miastem guberialnym i od 1845 r. zdegradowano je do roli miasta powiatowego. Nie inwestowano w dalszy rozwój przemysłu, zaczęła maleć liczba ludności. Władzę w Kielcach sprawował wówczas prezydent. W 1835 r. wzniesiony został w Rynku nowy budynek magistratu. Obiekt ten spłonął w 1873 r. Dwa lata później architekt miejski Franciszek Kowalski przystąpił do projektowania ratusza, a pierwsze przeprowadzki do nowej siedziby władz miejskich rozpoczęły się już w 1876 r. Po kilkakrotnych zmianach i rozbudowach budynek stoi do dziś.
Pod koniec lat 30-tych XIX wieku, dzięki oddaniu do użytku szosy biegnącej przez centrum miasta, Kielce uzyskały bezpośrednie połączenie z Warszawą i Krakowem. Powstał szpital św. Aleksandra, księgarnie i hotel Lardellego z salą teatralną. Po 1875 r. funkcjonowały już w Kielcach 4 zakłady przemysłowe: browar, fabryka marmurów, tartak i młyn parowy.
Ożywienie gospodarcze końca wieku związane było w dużej mierze z otwarciem w 1885 roku linii kolejowej, przebiegającej przez Kielce z Dęblina do Dąbrowy Górniczej. Rozpoczęły działalność pierwsze duże zakłady przemysłowe m.in. spółdzielnia “Społem”, fabryka szkła, wapienniki Kadzielnia i Wietrznia. Powstawały hotele, kościoły, synagoga, na początku XX wieku rozpoczęto telefonizację miasta. Życie kulturalne wzbogaciło się o nowy gmach teatralny, rozpoczęto wydawanie “Gazety Kieleckiej”. W 1897 roku Kielce liczyły około 13,5 tys. mieszkańców.
Liczne zrywy patriotyczne: udział w powstaniach, spiski, manifestacje, strajki świadczyły o tym, że mieszkańcy starali się otrząsnąć z niewoli rosyjskiej. Doprowadzały jednak do prześladowań i zaostrzania terroru, a wielu wybitnych mieszkańców Kielc zostało zesłanych na Sybir. Wobec zdecydowanej postawy społeczeństwa car zezwolił na zakładanie polskich organizacji społecznych i kulturalnych. W 1906 r. powstał w Kielcach Oddział Polskiej Macierzy Szkolnej, dwa lata później Towarzystwo Biblioteczne i Oddział Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego. Od 1903 r. w mieście działało już 27 przedsiębiorstw. W 1913 powstała elektrownia i pierwsze stałe kino w Kielcach. Założono Szkołę Techniczną oraz żydowską szkołę handlową.
Po wybuchu pierwszej wojny światowej do Kielc wkroczyła Kompania Kadrowa Strzelców J. Piłsudskiego, a we wrześniu 1914 roku odbyło się tu zaprzysiężenie I Pułku Legionów Polskich. W czasie wojny nowa linia kolejowa połączyła Kielce z Częstochową. Miasto odzyskało niepodległość po 123 latach niewoli w 1918 r. Mimo zniszczeń wojennych, stało się siedzibą władz administracyjnych dużego województwa. Poszerzono granice Kielc o okoliczne miejscowości, a liczba mieszkańców stale rosła, osiągając w 1939 roku ponad 71 tys osób. Rozpoczęły działalność nowe przedsiębiorstwa m.in. Fabryka Odlewów “Ludwików”, popularna SHL, fabryka Granat (dzisiejsza NSK Iskra), Fabryka Mebli Henryków, liczne cegielnie. W 1926 roku uruchomiono nową elektrownię, w 1927 – sieć kanalizacyjną, w 1929 – wodociągową. Kolejny wielki impuls stanowiło w latach 30-tych utworzenie Centralnego Okręgu Przemysłowego, który objął części województw: kieleckiego, lubelskiego, krakowskiego i lwowskiego. Jego powierzchnia wynosiła około 15% terytorium Polski, zamieszkiwało tu 18% ludności kraju.
W ramach budowy COP na Kielecczyźnie rozbudowano zakłady zbrojeniowe w Radomiu i Starachowicach. W tym czasie w Kielcach funkcjonował garnizon wojskowy z koszarami na Stadionie oraz Bukówce (obecnie mieści się tu jedyne w Polsce Wojskowe Centrum Szkolenia dla potrzeb Sił Pokojowych Organizacji Narodów Zjednoczonych). Rozwijało się także życie kulturalne miasta, ukazywały się czasopisma i dzienniki, m.in. “Gazeta Kielecka”.
Rozkwit miasta przerwała II wojna światowa, a wojska niemieckie opanowały Kielce już w pierwszych dniach września. Na początku okupacji hitlerowcy zamordowali prezydenta miasta, Stefana Artwińskiego. Lata 1939-1945 to dla Kielc okres aktywnej konspiracyjnej walki o odzyskanie wolności. Działały tu agendy ZWZ-AK, SZP, “Orła Białego”, BCh i NSZ. Funkcjonował hufiec Szarych Szeregów. W lasach podkieleckich od 1943 r. skupiały się oddziały partyzanckie. Odbywało się tajne nauczanie na poziomie szkoły średniej i powszechnej, potem także Kursów Uniwersyteckich (1943r.) w porozumieniu z Uniwersytetem Ziem Zachodnich i Katolickim Uniwersytetem Lubelskim. Wojska hitlerowskie zostały wyparte z miasta przez Armię Czerwoną 15 stycznia 1945 r. Nowy rozdział w swoich dziejach zniszczone Kielce rozpoczęły z liczbą tylko 48.000 mieszkańców.
Ostatnim tragicznym akordem istnienia zorganizowanej społeczności żydowskiej w Kielcach był pogrom z 4 lipca 1946 r. Na skutek pogłosek o porwaniu przez Żydów chłopca narodowości polskiej, tłum zgromadzony przed kamienicą przy ul. Planty 7/9 (siedziba przedstawicielstwa Centralnego Komitetu Żydów w Polsce), zamordował 42 ocalałych z Holocaustu jej mieszkańców. Pogrzeby ofiar pogromu odbyły się na kieleckim cmentarzu żydowskim 8 lipca 1946. W procesach po pogromie wydano i wykonano 9 wyroków śmierci. Na mogile ofiar pogromu 4 lipca 1947 r. wzniesiono pomnik. O kieleckim pogromie przypominają także tablice pamiątkowe na budynku przy ul. Planty 7/9, oraz pomnik pomiędzy ulicami: IX Wieków Kielc i Piotrkowską, odsłonięty w 2006 r. w 60-tą rocznicę tragedii.
Lata powojenne to okres ciągłej rozbudowy, szczególnie intensywnej w latach 70-tych. Powstały wtedy nowe duże osiedla mieszkaniowe, Politechnika Świętokrzyska (przekształcona z Kielecko – Radomskiej Wyższej Szkoły Inżynierskiej), dzisiejsza Akademia Świętokrzyska, czyli do 2000 r. Wyższa Szkoła Pedagogiczna (na bazie Wyższej Szkoły Nauczycielskiej). Miasto liczyło pod koniec lat 70-tych około 160 tysięcy mieszkańców. Na przełomie 1979/80 r Kielce powiększyły swoje terytorium osiągając obecny kształt.
Wyższa Szkoła Pedagogiczna w 2000 roku przekształciła się w Akademię Świętokrzyską, by w 2011 roku stać się klasycznym Uniwersytetem Jana Kochanowskiego.

Tekst pochodzi ze strony: http://www.um.kielce.pl/poznajmiasto/historia/