Pierwsza wzmianka o Mikołowie pochodzi z 1222 r. Wtedy to w dokumencie księcia opolskiego, Kazimierza znalazł się zapis o kasztelanie mikołowskim, Andrzeju (Andrea comite de Micul.). Dawna osada i drewniano- ziemny gród leżały wówczas na wzniesieniu w rejonie dzisiejszej ul. Konstantego Prusa.W 1273 r. podczas walk o tron Polski uległy one zniszczeniu. Na ich ślady natrafiono dopiero w 1860 r. podczas budowy kościoła ewangelickiego św. Jana. Z biegiem lat budowniczym nowej osady, w miejscu dzisiejszego Rynku, był Jan herbu Grabie.
W 1336 r. ziemie te przeszły pod panowanie czeskie, a następnie stały się własnością Habsburgów. Prawa miejskie Mikołów otrzymał w 1547 r. W 1742 r. miasto trafiło pod berło królestwa Prus. Przez stulecia nawiedzały go liczne epidemie, wojny, trzęsienia ziemi, a nawet inwazja szarańczy. Jednak po każdym z tych nieszczęść miasto odradzało się na nowo.
W XIX w. istniały tu już poczta, sąd, policja, straż pożarna oraz urząd górniczy. W 1856 r. miasto uzyskało połączenie kolejowe z Nędzą i Orzeszem, a dwa lata później z Ligotą. Dzięki temu w mieście nastąpił szybki rozwój gospodarczy, powstały liczne fabryki. Jednocześnie swoją działalność rozpoczęła tu pierwsza polska drukarnia Tomasza Nowackiego (1845 r.). Jej książki i śpiewniki były rozprowadzane na terenie całego Górnego Śląska. Tradycje tej drukarni kontynuowali Karol Miarka-senior (1825-1882) i Karol Miarka-junior (1856-1919). Ten ostatni był m.in. wydawcą masowych nakładów dzieł A Mickiewicza, J. Słowackiego i Z. Krasińskiego.
W 1900 r. Mikołów liczył 6 638 mieszkańców. O dalszych jego losach zadecydowały powstania śląskie i Plebiscyt. W ich wyniku 21 X 1921 r. Mikołów wraz z całym powiatem pszczyńskim został przyłączony do Polski. Podczas kampanii wrześniowej 1939 r. oddziały wojska polskiego stawiały tutaj Niemcom zacięty opór (Wyry i Sośnia Góra). W styczniu 1945 r. miasto zostało wyzwolone przez oddziały Armii Czerwonej. Obecnie jest ono siedzibą powiatu mikołowskiego oraz prężnym ośrodkiem życia gospodarczego i kulturalnego tej części województwa śląskiego.