Miasto Zamość zostało założone w 1580 r. na gruntach wsi Skokówka, przez kanclerza i hetmana wielkiego koronnego Jana Zamoyskiego jako nowa siedziba rodowa i stolica zamierzonej ordynacji zamojskiej. Jan Zamoyski zbudował tu ufortyfikowaną warownię i chroniącą szlak kupiecki, prowadzący z Wołynia i Lwowa do Lublina i Warszawy. W 1589 r. za zgodą Sejmu ogromne dobra kanclerza, położone w południowej części województwa lubelskiego i północnej bełskiego (ok. 600 tys. ha) zostały połączone w niepodzielną całość, dziedziczoną w całości przez najstarszego syna (lub najbliższego krewnego) poprzedniego ordynata. Ordynacja zamojska istniała aż do drugiej wojny światowej.
Wkrótce po założeniu miasta, przywilej osadniczy otrzymali Ormianie (1585) i Grecy (1589). Choć akt lokacyjny nie zezwalał Żydom na osiedlanie się w mieście, już w 1586 r. także oni uzyskali prawo do zamieszkania w Zamościu. Położenie miasta ułatwiało jego ekonomiczny rozwój, tworząc warunki dla osiedlania się tu także Niemców, Szkotów, Holendrów i Włochów, dzięki czemu szybko zyskało charakter wieloetnicznego miasta handlowego. Zamość stał się także ośrodkiem akademickim — w 1595 r. otwarto tu Akademię Zamojską, trzecią uczelnię wyższą w Rzeczypospolitej (po Krakowie i Wilnie).
Całe założenie miejskie, stanowiące praktyczną realizację renesansowej koncepcji idealnego miasta-twierdzy (citta ideale), zostało zaprojektowane przez włoskiego architekta Bernarda Morando. Zamość uważany był za najlepiej zorganizowane miasto w nowożytnej Polsce. Podzielony na część mieszczańską i rezydencję właściciela stanowił przemyślaną i jednolitą całość, z precyzyjnie wytyczonym, szachownicowym układem ulic i placów, współtworzących funkcjonalny system komunikacji. Dwór Zamoyskiego pełnił rolę ośrodka intelektualno-kulturalnego, gromadzącego poetów, pisarzy i artystów. Całość otoczono w latach 1587–1608 pierścieniem nowoczesnych fortyfikacji bastionowych z bramami. Do dziś dnia, pomimo zniszczenia znacznej części dawnych murów obronnych, Zamość stanowi jeden z najlepszych przykładów europejskiej urbanistyki renesansowej.
Początek XVIII w. zapoczątkował stopniowy upadek miasta. Choć Zamość przetrwał zarówno oblężenie Chmielnickiego w 1648 r., jak też Szwedów w 1656 r., w czasie wojny północnej miasto zostało zajęte przez wojska szwedzkie (1704) i saskie (1715–1716). W XVIII w. był ważnym żydowskim ośrodkiem religijno-intelektualnym, zaś pod koniec XVIII w. stał się centrum przyciągającym wielu zwolenników haskali.
W 1772 r. Zamość znalazł się w zaborze austriackim (Galicja). W 1784 r. Austriacy zamknęli podupadłą już Akademię. W 1809 r. miasto zostało włączone do Księstwa Warszawskiego (departament lubelski), a w 1815 r. — do Królestwa Polskiego (województwo, a potem gubernia lubelska). Władze Królestwa wykupiły miasto i twierdzę z rąk ordynatów. Podczas powstania listopadowego Zamość stał się ostatnim punktem oporu wojsk polskich. Skapitulował dopiero 21.10.1831 r., w sześć tygodni po Warszawie. W 1866 r. władze carskie zlikwidowały twierdzę, burząc znaczną część fortyfikacji.
Szybkiemu rozwojowi gospodarczemu miasta na przełomie XIX i XX w. sprzyjało m.in. otwarcie linii kolejowej do Lublina (1916). W odrodzonej Polsce powiat zamojski znalazł się w województwie lubelskim. W sierpniu załoga Zamościa odparła szturm Armii Konnej Budionnego.
W czasie okupacji niemieckiej planowano utworzenie w okolicach Zamościa ośrodka kolonizacji niemieckiej, w związku z czym, wiosną 1942 r. podjęto decyzję o wysiedleniu z Zamojszczyzny wszystkich Polaków. Akcję wysiedleńczą (pod kryptonimem „Akcja «Wehrwolff»”) przeprowadzono na przełomie 1942 i 1943 r. Objęła ona łącznie ok. 110 tys. Polaków, w tym 30 tys. dzieci z całej Zamojszczyzny, z powiatów: biłgorajskiego, hrubieszowskiego, tomaszowskiego i zamojskiego. Część spośród tych osób (ok. 16 tys.) trafiła do obozu na Majdanku. Duża grupa rodzin została wywieziona na roboty do Niemiec, a wiele najmłodszych dzieci poddano germanizacji. W wyniku starań Polskiego Czerwonego Krzyża i Rady Głównej Opiekuńczej, ponad 2 tys. kobiet i dzieci z Zamojszczyzny zostało zwolnionych z obozu w lipcu i sierpniu 1943 roku. Ostatni transport ludności z Zamojszczyzny (głownie kobiet i dzieci) przybył na Majdanek w lutym 1944 roku. W marcu i kwietniu 1944 r., przed ewakuacją obozu część dzieci Zamojszczyzny wywieziono do obozów w Łodzi i Oświęcimiu. Około 9 tys. Żydów z getta zamojskiego zostało zgładzonych, w większości w obozie w Bełżcu. Zamość został wyzwolony przez oddziały Armii Krajowej 25.07.1944 roku.
Po wojnie Zamość pozostał ośrodkiem powiatu w województwie lubelskim (obecnie stanowi także tzw. powiat grodzki). W latach 1975–1998 był stolicą odrębnego województwa. W 1992 r. powstała katolicka diecezja zamojsko-lubaczowska, a zamojskie Stare Miasto zostało wpisane na listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO.
Tekst pochodzi ze strony: http://www.sztetl.org.pl/pl/article/zamosc/3,historia-miejscowosci/?action=view