Po nitce do kłębka… Czyli skąd archeolog wie, że w danym miejscu jest stanowisko archeologiczne?
Wszystko zaczęło się od AZP…
Od 1978 roku jest w Polsce realizowany projekt pod nazwą Archeologiczne Zdjęcie Polski (skrót tej nazwy, czyli AZP, jest bardzo często używany przez archeologów w rozmowie z inwestorem) w ramach którego archeolodzy prowadzą badania powierzchniowe. W ramach badań powierzchniowych archeolodzy przemierzają połacie naszego kraju i na podstawie zebranego z powierzchni ziemi materiału wyznaczają stanowiska archeologiczne. Projekt ten uznawany jest za unikatowy nie tylko w Europie, ale i na całym świecie. Badania te są prowadzone w obrębie wyznaczonych na mapie polski prostokątów, zwanych arkuszami AZP, obszarami czy też sekcjami. Arkusze te mają wymiary 5 x 7 km, co daje 35 km kwadratowych. Arkusze te są ponumerowane (np, AZP 92-77).
Fragment mapy Polski z naniesionym podziałem na obszary AZP. Źródło: http://www.muzeum.bochnia.pl
Czym są badania powierzchniowe ?
Badania powierzchniowe to nic innego jak wykonywana przez zespół archeologów praca rozpoznawcza w terenie, czyli zbieranie z powierzchni ziemi materiału zabytkowego. Materiałem takim może być np. ceramika lub zabytki krzemienne. Najlepszym miejscem takich prac są zaorane pola, na których można prowadzić rozpoznanie wiosną i jesienią – czyli przed zasiewami i po zbiorach. Ważnym elementem takich prac może też być wywiad z okolicznymi mieszkańcami oraz kwerenda archiwalna, która jest dokumentem zawierającym informacje o historii danego obszaru.
Zespół archeologów w trakcie badań powierzchniowych
Czego szukają archeolodzy na takich badaniach powierzchniowych ?
Tego typu poszukiwania stanowisk archeologicznych na powierzchni ziemi są bardzo powszechną formą prac nieniszczących w archeologii. Gdy stanowisko archeologiczne zlokalizowane jest na użytkach rolniczych, to jego najwyżej położone warstwy naruszane są w czasie orki. Po takich pracach rolniczych zabytki archeologiczne (głównie fragmenty naczyń ceramicznych czy wytwory krzemienne, kamienne, a czasem i metalowe) znaleźć można na powierzchni zaoranego pola, w miejscach, gdzie pod ziemią znajdują się lepiej lub gorzej zachowane stanowiska archeologiczne (np. osada lub cmentarzysko).
Przykład znalezisk archeologicznych w postaci fragmentów ceramiki z okresu halsztackiego
Co archeolodzy robią ze znalezionymi zabytkami ?
Znaleziska z badań powierzchniowych to dla archeologa dopiero początek w procesie badawczym. Miejsca, w których zostały znalezione zabytki archeologiczne oznaczane są na mapie. Następnie archeolodzy oceniają te znaleziska pod kątem naukowym i określają ich wiek (np. epoka brązu, średniowiecze). Czasem są w stanie określić rodzaj stanowiska, a więc czy była to osada, czy np. cmentarzysko. Wyniki tych prac umieszczone są na karcie ewidencyjnej stanowiska archeologicznego (KESA).
Jak sprawdzisz sam czy w danym miejscu jest stanowisko archeologiczne?
Jeśli twoja działka (na której planujesz budowę domu lub realizujesz jakiekolwiek inne przedsięwzięcie związane z pracami ziemnymi) jest zlokalizowana na obszarze, gdzie obowiązuje Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego (w skrócie MPZP), to stanowiska archeologiczne będą tam naniesione. MPZP znajduje się w Internecie na stronie urzędu gminy.
Karty z wynikami badań powierzchniowych, znajdują się w archiwum Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, do którego można zgłosić się przed rozpoczęciem inwestycji i złożyć zapytanie, odnośnie lokalizacji stanowiska archeologicznego. Dzięki takiej wiedzy, współpracując z konserwatorem i firmą archeologiczną, można lepiej zaplanować i przeprowadzić prace ziemne.
A co w przypadku jeśli nie sprawdziłeś wcześniej ?
I tak dowiesz się o tym w trakcie uzgadniania zamierzenia inwestycyjnego (uzyskiwania pozwolenia na budowę) ze Starostwem lub Konserwatorem Zabytków (gdy działka zawiera stanowisko wpisane do rejestru zabytków).